Âşık Veysel Akıl Defteri, Kumanova’dan Zeytinburnu’na

Bir Rumeli Delikanlısı: Arif Şentürk

İTÜ Türk Musikisi Devlet Konservatuvarı Öğretim Üyesi, Taşköprülü hemşehrimiz Dr. Süleyman Şenel, her zaman olduğu gibi bu kez de 19 Kasım 2024 tarihinde Kastamonu Valiliği ve Kastamonu Üniversitesi Rektörlüğü iş birliğiyle Hoca Ahmet Yesevî Külrür Merkezi’nde adımıza düzenlenen sempozyuma eli boş gelmemişti. Biri geçen yıl yayımlanan fakat yeni gördüğüm iki eserinin künyelerini verelim önce:

Âşık Veysel/Akıl Defteri; haz. Süleyman Şenel, İstanbul 2023, 66s.+2 CD. Kalan Müzik Yayını.

Süleyman Şenel; Kumanova’dan Zeytinburnu’na Bir Rumeli Delikanlısı: Arif Şentürk, 2.bsl., İstanbul 2023, 328 s. Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları: 28.

BM UNESCO’nun ölümünün 50. yılında 2023’te dünyaca anılmasını istediği, T.C. Hükûmetinin de desteklediği kültürel değerlerimizden Âşık Veysel (1894-1973) hakkında 2023 ve 2024 yıllarında çok değerli, araştırma ürünü yayımlar yapıldı. Düzenlenen sempozyumların kitapları basıldı. Bunlar içinde bir kitap en çok ilgiyi gördü denebilir. Dr. Süleyman Şenel’in baskıya hazırladığı, makalelerden oluşan, İBB tarafından 2022 yılında yayımlanan Âşık Veysel adlı 566 sayfalık kitap Âşık’la ilgili gri ve karanlık alanları aydınlatacak şekilde özenle basılmıştı. Bizim de Âşık Veysel’in Göl Köy Enstitüsü yıllarını (1944-45) inceleyen bir makaleyle katıldığımız eser hakkında Kastamonu gazetesinde  bir köşe yazısı yayımlamıştık (14 Nisan 2022, s.2). Kitaba şüphesiz en büyük katkıyı S. Şenel ve yetiştirdiği öğrencileri, günümüzün müzik bilimcileri Eray Cömert ve Celal Volkan Kaya yapmıştı. Bu kitaba kadar, hep Veysel’in şiirleri üzerinde yazılmış, çizilmiş, ezgilerinin bir analizi yapılmamıştı. Bunun için geniş bir müzik donanımı (edebiyatla destekli) gerekiyordu. Ayrıca Veysel’in bölük pörçük ses arşivini oluşturmak büyük sabır istiyordu. Allah razı olsun, Kalan Müzik birçok çalışmada olduğu gibi arşivini güvendiği bilim insanlarının hizmetine açtı.

Kalan Müzik, 2023 Âşık Veysel Yılı dolayısıyla Dr. Süleyman Şenel’e 2 CD’den oluşan bir Âşık Veysel Albümü de hazırlattırıp yayımlamış. Geçtiğimiz aylarda Hürriyet’te bu albüm ve Dr. Süleyman Şenel’in albümle ilgili kitabı hakkında ünlü kültür adamı Doğan Hızlan’ın bir yazısını okumuş ve bir Kastamonulu olarak kendisiyle gurur duymuştum. Sempozyumda kitabı verince çok sevindim. Aslında her kitabını mutlaka bana gönderirdi. Gönderdiği kişi anlaşılan “Bu bana lazım.” deyip el koymuş. Değerini bilene canım kurban olsun!

Kalan Müzik, kitabın başına “2023 Âşık Veysel Yılı’na Bir Armağan” başlıklı bir Sunuş koymuş. İki paragrafı çok önemli: “Kalan kurulduğu 1991 yılından bu yana, yayımladığı 1000’i aşkın sesli, görüntülü ve basılı eserle ülkemiz kültür sanat varlığının dününü ve bugününü geleceğe taşırken; ulusal kültürel mirasımızı dünyanın en prestijli festivalleri, arşivleri, kütüphaneleri, konser salonları ve akademisyenleriyle buluşturuyor...

Ölümsüz halk sanatkârımız Âşık Veysel’in toprağa sırlanmasının 50. yıl dönümü anısına hazırladığımız Akıl Defteri [Bir Küçük Dünyam Var İçinde Benim] albümü, sanatseverlerin ilgisine sunduğumuz diğer Âşık Veysel albümleri gibi, bizleri heyecanlandıran yeni bir armağan!”

Dr. Süleyman Şenel’in kaleme aldığı giriş yazısından kitap ve albüm hakkında şu önemli bilgileri ediniyoruz (s.4-18):

 “KALAN’ın zengin ses arşivinden yararlanarak hazırladığımız Akıl Defteri albümü işte böylesi bir sesli kitap. Büyük bir kısmı ilk kez gün yüzü gören 32 şiirle bu sesli kitap, vefatının 50. yıl dönümünde, Âşık Veysel dostları için  mütevazı bir armağan!

Âşık Veysel’in bütün şiirlerinin sayısı 180’i aşkındır. Kendi ağzından ve sazından kaydedilen şiirlerinin sayısı 60 civarındadır. Yani, şiirlerinin neredeyse 1/3’lük kısmı, bir ezgiyle döşenmiş olarak kayıt altına alınmıştır. Bu söz konusu 60 civarındaki şiiir, Âşık Veysel ‘in -mükerrerler hariç- sazıyla birlikte seslendirdiği 130’u aşkın bağımsız müzik eserinin de neredeyse yarısını karşılamaktadır.

Âşık Veysel’in bir ezgiye döşeyerek seslendirdiği 60 kadar şiirine ilave olarak ezgisiz ve konuşur gibi seslendirdiği şiirlerinin sayısı da 60 kadardır ve bunların birkaçı anlatımlıdır. Ancak, bu 60 kadar şiirin bir kısmı ya mahlassızdır ya da sadece bir veya birkaç kıtasını okumuştur.

İşte bu albüm Âşık Veysel’in ‘akıl defteri’nden süzülen 32 sesli şiirle oluşturulmuştur. 32 şiirin tamamını Âşık Veysel, bir melodi veya saz eşliği olmaksızın çıplak sesi ile seslendirmiş, 32 şiirden 15’ini de “şiir+güfte birleşik biçimi” ile bir ezgi kalıbına döşenmiş olarak çalıp okumuştur.”

Kitapta daha sonra 32 şiirin analizi yapılmış, kayıtlardaki farklılıklar değerlendirilmiştir. Ardından 32 şiirin, derleme bilgileriyle birlikte metinleri sıralanmıştır. Mahallî kelimelerle ilgili açıklamalar ve fotoğraflarla da zenginleştirilmiştir.

Kitap ve albüm, Âşık Veysel şiirlerinin sayısını arttırdığı gibi halk şairlerinin şiir albümlerine nadir bir örnek olmuştur. Dr. S. Şenel ve ekibini, Kalan Müzik yöneticilerini kutluyor, Âşık Veysel’i saygıyla anıyoruz.

***

Gelelim ikinci kitaba. Dr. Süleyman Şenel’in araştırmalarında THM’nin önemli isimleriyle ilgili monografiler ayrı bir bölüm oluşturmaktadır. Cemile Cevher, Muzaffer Sarısözen, Yorgansız Hakkı Çavuş, Arif Şentürk, Sadi Yaver Ataman, Âşık Veysel ilk aklıma geliverenler.

Arif Şentürk’le ilgili kitabının ilk baskısı 2013 yılında yapılmış ve biz Kastamonu gazetesindeki köşemizde 25 Mayıs 2013 tarihinde; “Hemşehrimiz Süleyman Şenel’in Yeni Kitabı: Arif Şentürk” başlıklı bir yazı yayımlayarak kamuoyuna duyurmuştuk.

Yaklaşık on yıl sonra biz sözlü tarih çalışması olan, çocukluk ve gençliğini Zeytinburnu’nda yaşayan Dr. Süleyman Şenel’in bu örnek eseri, aranır olmuş ki yeni baskısının yapılmasına ihtiyaç duyulmuş.

İkinci baskıya sunuş niteliğinde bir yazı yazan Dr. Şenel, bazı ek bilgilerle başlamış sözlerine. Birinci baskı sırasında sağ olan Arif Şentürk (s.1941) 15 Şubat 2022 tarihinde vefat etmiş. İçerikte baskı değişikliği olsaydı belirtirdi. Yeni baskıyla ilgili sunuşta şunları da söylüyor:

 “Kumanova’da başlayıp Zeytinburnu’nda tamamlanan 80 yıllık ömrünün 65 yılını Zeytinburnu’nda yaşayan Arif Şentürk, yaşadığı sürece kaynak kişi sıfatıyla hafızasından notalara dökülen onca anonim türkü; karakteristik ses tonu ile plak, kaset, CD gibi albümlere kaydedilen yüzlerce işlenmiş müzik eseri ve radyo, televizyon, video, fotoroman gibi görsel ve işitsel yayın vasıtalarından gönüllere nakşolan varlığı gibi geniş Türk coğrafyası için eşsiz bir moral kaynağı ve tükenmez bir birlik dirlik gıdası oldu.”

Arif Şentürk’ü saygıyla, rahmetle anarken Dr. Süleyman Şenel’i kitabı yayımlayan Zeytinburnu Belediye Başkanlığını (Ömer Arısoy) yürekten kutluyoruz...