7 Temmuz 2024 tarihinde Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde Kastamonulu kızımız Serap Efeoğlu’nun Prof.Dr. Eyüp Akman’ın Danışmanlığında hazırladığı “Kastamonu’da Kadınlar Arasında Oynanan Köy Seyirlik Oyunları” başlıklı doktora tezinin savunması yapılıp Efeoğlu’na “Bilim Doktoru” unvanı verilmesi gerektiği karara bağlanmıştı. Doktora jürisinde Prof.Akman’dan başka Prof.Dr. Naciye Ata Yıldız, Prof.Dr. Abdullah Aydın, Prof.Dr. Ömer Yılar ve Doç.Dr. Gülten Küçükbasmacı bulunuyordu. Hakkımda “Nail Tan’ın Kastamonu Kültürü Üzerine Çalışmaları” (2019) başlıklı yüksek lisans tezini hazırlayan Efeoğlu’nun doktora tezi bizi de yakından ilgilendiriyordu. Çünkü, Kastamonu Üniversitesinde hazırlanmıştı. Danışmanı ve hazırlayanı Kastamonuluydu. Konusu Kastamonu’yla doğrudan ilgiliydi. 7 Temmuz 2024 tarihinde Efeoğlu’nu ilk tebrik edenlerden biri oldum. Mutlaka bir değerlendirme yapmam gerekiyordu. 16 Ekim 2024 tarihinde tezin bir kopyası elime geçti ve heyecanla inceleyip kalemimi elime aldım.
Türk halk bilimi, halk kültürünün Geleneksel Türk Tiyatrosu bölümünde yer alıp “Köy Seyirlik Oyunları” dalında incelenen oyunlardan kadınlar tarafından oynananları ne yazık ki derleyicilerin büyük çoğunluğunun erkek olması dolayısıyla yeterince değerlendirmesi yapılmamıştır. Doktora tezi belli olunca, Efeoğlu’nun Kastamonu kadın kültürünün bir yönünü tamamlayacağı için çok sevinmiştim. Efeoğlu, kadın seyirlik oyunları alanında araştırma boşluğunu fark etmiş, daha 2017 yılında alana çıkıp derlemelere başlamıştı. Derlemelerini 2022 yılına kadar sürdürdü ve 400 kişiyle görüşerek doktora tezini başarıyla tamamladı. Çalışmada Kastamonulu kadınların oynadıkları 92 köy seyirlik oyununun metni verilmiştir ki 2017-2022 yıllarına göre büyük başarı sayılmalıdır. Bu oyunlardan 71’ini kendisi derlemiş, 21 oyun ise yazılı kaynaklar taranarak elde edilmiştir.
Tez, esas itibariyle dokuz bölümden oluşmaktadır. Bölüm başlıklarıyla bazı alt başlıkları sıralayalım:
I. Giriş
· Konuyla İlgili Çalışmalar
· Araştırmanın Amacı, Sınırları, Metotları
· Kastamonu Kültüründe Kadın
· Kastamonu Köylerinde Kadınların Sosyal Hayatı ve Eğlence Ortamları
II. Köy Seyirlik Oyunlarının Kaynakları
III. Oyunların İcra Ortamları ve Ortamın Özellikleri
(Köy Odaları, Evler, Sokaklar, Diğer Açık Alanlar)
IV. Oyunların Oynanma Zamanları
V. Oyunlara Hazırlık
VI. Oyunların Tasnifi
VII. Oyunların Motif Yapısı
VIII. Kadınlar Arasında Oynanan Köy Seyirlikk Oyunları ve Toplumsal Cinsiyet
IX. Kastamonu’da Kadınlar Arasında Oynanan Köy Seyirlik Oyunları ve Varyant Mukayesesi
· Dramatik Nitelikli Köy Seyirlik Oyunları (72 Oyun)
· Dramatik Olmayan Köy Seyirlik Oyunları (21 Oyun)
Sonuç
Kaynaklar
Ekler
Tezin şüphesiz en önemli bölümü sonuçtur. Bu nedenle bu bölümden bazı cümlelerin altını çizmek istiyoruz:
“1. Kastamonu’da derlenen oyunların (92) 52’sinin varyantına başka yörede rastlanmamıştır. Varyantı olanların ise değişimleri ve oyunlara eklenen yerel unsurlar değerlendirme kısmında verilmiştir.
2. 92 oyundan 72’si dramatik nitelikli oyundur. Diğerleri dramatik nitelikli değildir.
3. Kadınlar genellikle dramatik nitelikli oyunları kapalı ortamlarda kendi aralarında oynamayı tercih etmektedir.
4. Derlenen oyunlardan Deveci, Herkes Ben Gibi Olsun, Sallar Başını Toydur Toy, Güreş, Rüyanda Ne Gördün?, Yüzük, Met, Para, Çıkrıncak, Kavut ve Kel Kız kadın ve erkeklerin birlikte icra edebildikleri oyunlardır.
5. 21 oyunda cinsel içerikli şakalaşmalar, erotik unsurlar yer almaktadır.
6. Motifler açısından; hayvan benzetmesi olan 16 oyun, demonik varlıklara yer veren 3 oyun, satıcılar ve diğer meslek benzetmeleriyle ilgili 16 oyun, ölüp dirilme motifli 3 oyun, kız kaçırma motifli 3 oyun, doğum motifli 2 oyun ve dikotomik motiflerin ve çatışmaların yer aldığı 12 oyun tespit edilmiştir.
7. İçinde türkü ve mâni gibi manzum kısımların bulunduğu 22 oyun tespit edilmiştir. Kadınların atışmalara olan ilgisi, türkü, fıkra gibi diğer sözlü kültür ürünlerini canlandırma refleksi bu oyunlarda dikkati çekmiştir.” (s.282-283).
Efeoğlu, oyunları oyun, mizah teorileri yönünden de incelemiş; kadınları oyuna iten en büyük etmenin oyun alanındayken sınırsız bir özgürlüğe kavuşmaları olduğunu tespit etmiştir. Kadınların oyun anlayışının, daha çok baskılanan yönlerin dışa vurulma ve rahatlama amacıyla ortaya çıktığı da diğer bir tespitidir. Günlük hayatta dile getiremedikleri cinsellik, aile ve çevresinde uğradıkları haksızlıklar oyunlarda yoğun bir şekilde işlenmiştir.
Bu çalışma ile varyantına rastlanmamış 5 oyun da seyirlik oyunlar literatürüne kazandırılmıştır.
Dr. Serap Efeoğlu’nun yazılı kaynakları taraması sonucu bizim 11 Mayıs 2021 tarihinde Kastamonu gazetesindeki köşemizde yayımlanan “Araç Kavacık Köyünden Bir Kadın Seyirlik Oyunu” başlıklı yazımızda yer alan (s.4) Gelin Kaynana Oyunu da değerlendirilmiş oldu. Dikkatinden dolayı teşekkür ederim.
Sonuç olarak; Prof.Dr. Eyüp Akman ve Dr. Serap Efeoğlu Kastamonu Üniversitesinden beklediğimiz önemli araştırmalardan birini daha gerçekleştirmişlerdir. Bu sayede, kültür hazinemizden bir bölümü daha unutulmaktan kurtarılmış, Türkiye Üniversitelerinin hizmetine bir akademisyen adayı daha kazandırılmıştır. Dr. Efeoğlu’nun doktorası, öyle Kastamonu tabiriyle gıcırım bükme çalışmalardan değildir. Çok zahmetli, masraflı bir çalışmadır. İnşallah üniversitelerimiz de bu gerçeği değerlendirip ona Dr.Öğretim Üyeliği kapısını açarlar. Onun gelecekte sayılı kadın bilim insanlarından biri olacağına yürekten inanıyorum. Başarıları daim olsun!
