KALİTE KAVRAMI, AHÎLİK KÜLTÜRÜ VE İŞ AHLAKI
“Hak ile sabır dileyip bize gelen bizdendir. Akıl ve ahlak ile çalışıp bizi geçen bizdendir.”
(Ahi Evran-ı Veli)
KALİTE KAVRAMI
Kaliteli insan, kaliteli ürün-mal, kaliteli sağlık veya eğitim hizmeti, kaliteli yaşam ve benzeri kavramlar son yıllarda günlük hayatımızda daha sık kullandığımız kavramlar arasında yer almaktadır.
Türkçe’de nitelik, özellik, vasıf ve mizaç anlamına da gelen kalite kavramının genel bir tanımı “bir mal veya hizmetin müşteri beklenti ve gereksinimlerini karşılayabilme yeteneğinin bir ölçüsüdür” şeklindedir. Diğer bir tanımı da: “Belli standartlara uyan, güzel, gelişmiş, gibi sıfatların ötesidir”.
Bir kaç sene önce “kaliteli “olarak nitelendirilen bir ürün veya hizmet, bugün “sıradan”, yarın ise “kabul edilemez” olarak nitelendirilebilir. Dolayısıyla, kaliteli ürün ve hizmet sunabilmek için her zaman kendini aşabilme yeteneğine kavuşmak gerekiyor.
Plansız, programsız, zamansız, usulsüz, yöntemsiz, kontrolsüz ve kalitesiz bir şekilde üretilen/yapılan ürünlerin/hizmetlerin sonucunda; zaman, mekân ve imkân israfı yapılmaktadır.
OSMANLI DEVLETİNDE AHÎLİK KÜLTÜRÜ
Osmanlı Devleti, düzenli ve sistemli yapısıyla dünyanın örnek aldığı bir medeniyet kurmuştur. Osmanlı’nın ekonomi, hukuk, kalite, tıp, içtimai hayat, askeriye gibi birçok alanda uyguladığı sistem, özellikle Amerika ve Avrupa devletleri tarafından incelenmiş ve günümüze uyarlanarak kullanılmaktadır.
Osmanlı Devletindeki, ‘Ahîlik Teşkilatı’nın kalite sisteminin çekirdeğini oluşturduğunu söylemek mümkündür. 13. yüzyıldan itibaren, Selçuklular döneminde oluşmaya başlayan ve Osmanlı Devleti’nin kurulmasında önemli bir rol oynayan Ahîler, hizmet ve içtimai hayatta kalitenin artırılması konusunda büyük katkılarda bulunmuşlardır. Ayrıca mal ve kalite kontrolü, fiyat tespiti ve esnaf ahlakının kontrol ve denetimi konusunda da önemli görevler üstlenmişlerdir.
Ahî kelimesi Türkçe’de ‘eli açık, cömert, yiğit’ anlamında kullanılır ve Arapça‘da ise ‘kardeş’ anlamına gelmektedir. Ahîlik, Türkler tarafından geliştirilen zanaat, ticaret, dayanışma ve yardımlaşma kurumu olduğu bilgisi çeşitli araştırmacılar tarafından belirtilmiştir. Anadolu’ya özgü bir işleyişi olan Ahîlik sistemi, İslam ekonomisi araştırmalarında da başvuru niteliği taşır.
Ahîlik teşkilatı ve bu teşkilata bağlı esnaflar, kurumsallaşmasını 13. yüzyılda tamamlamış ve bunun neticesi olarak, kurumsallaşma için gerekli olan esasları ve kuralları içeren “nizamnâmeler” (fütüvvetnâmeler) ortaya çıkmıştır. Bu esasları yazılı hale getiren de Asya içlerinden Anadolu’ya gelen mutasavvıf ve asıl adı “Şeyh Nasîrüddin Mahmûd Ahî Evran b. Abbas” olan ve halk arasındaki kısa ifadesiyle Ahî Evran’dır.
Ahîlik’te en önemli unsur insan ve ahlakî değerlerdir. Bu nedenle, Ahîlik teşkilatı ilkelerinin büyük çoğunluğu ahlakî değerler üzerine kurulmuştur. Prensiplerini dinin asıl kaynağı olan Kur’an-ı Kerim’den ve peygamberimizin sünnetinden alan Ahîliğin fütüvvetnâmelerinde, Ahîliğin esasları olan ahlâkî ve ticarî kaideler yazılıydı.
Teşkilâta girecek kimse ilk önce bu kitaplarda belirtilen dinî ve ahlâkî emirlere uymak zorunda idi. Fütüvvetnâmelere göre, teşkilât mensuplarında bulunması gereken vasıflar vefâ, doğruluk, emniyet, cömertlik, tevazu, ihvana nasihat, onları doğru yola sevketme, affedici olma ve tövbe idi. Şarap içme, zina, yalan, gıybet, hile gibi davranışlar ise meslekten atılmayı gerektiren sebeplerdi.
Bu sistemde her daim insan merkezli bir yönetim anlayışı hâkim olmuştur. Bu ilkelere göre davranılması sonucunda, öncelikle kaliteli ürün ve hizmet ve buna bağlı olarak da bol kazanç elde edileceği düşünülür. Bol kazanç elde eden esnaf, kazancını yine toplumun yaşam kalitesini yükseltmek için harcar. Çünkü Ahîler, toplumun gelişmesi için harcadıkları her emek ve paranın yine kendilerinin hem maddi hem de manevi açıdan gelişmesine hizmet edeceğine inanırlar.
Bu sistemde, maddi kazançla birlikte Allah’ın rızası doğrultusunda hareket edip, manevi açıdan da hedeflerin ve kazanımların olması bu sitemin başarılı bir şekilde yürütülmesini sağlayan en önemli motivasyon kaynaklarıdır.
Osmanlının ilk yıllarında, Pazar yerlerinde sergilenen malların kalitesi, ustanın hünerini yansıttığı için Ahîlik teşkilatının yapılanmasında iş ahlakıyla birlikte kalite kavramı da ön plana çıkmıştır. Neticede, hammadde, süreç ve ürünler için bugünkü kalite kavramının benzeri olan ve uyulması gereken standartların oluşması sağlanmıştır.
Ahiler bunları yaparken dini ölçüler içerisinde kul hakkı ve ahlak kaidelerini esas alarak çalışmalar yürütmüşler; ölçüde, tartıda, kalitede ve fiyat belirleme konularında çeşitli temel kurallar koyarak kalite bilincinin oluşmasını sağlamışlardır.
Ahî esnafında “müşteri velinimettir” prensibi, günümüzde uygulanan toplam kalite yönetimindeki “müşteri kraldır” prensibinin karşılığıdır.
SONUÇ OLARAK
Geçen yüzyılda olduğu gibi önümüzdeki yüzyılda da ülke olarak bilim ve teknoloji alanında büyük değişim yaşayacağız.
İnsanlarımızın yaşam kalitesini yükseltmek, her alanda güçlü olmak ve güçlü bir şekilde varlığımızı devam ettirmemiz gerekiyor. Ayrıca Dünya’daki sömürülen, ezilen, soykırıma tabi tutulan mazlum ve mağdur inşaların da yeniden umudu olmak için sürekli ülke olarak gelişim göstermek zorundayız.
İslam kültür ve medeniyetinin en güzel ürünlerinden biri olan ‘Ahîlik Kültür ve Kalite Sistemi’ni ve çağımızda kalite alanında geliştirilen belli standartları da esas alarak, kalite konusunu her işimizde merkeze almalıyız.
Eğitim/yükseköğretim, sağlık, ekonomi, iş hayatı, çevre, inşaat, tarım, gıda, alt yapı, savunma sanayi, güvenlik ve ulaşım vb. alanlarda kaliteli hizmet ve üretim için ve kaliteli yaşamak için gerekli olan imkânları oluşturulmalıdır. Bu konuda toplumun tüm kesimlerine görevler düşmektedir. Bu alanlarda nicelik kadar niteliğin de önemli olduğunu unutmamalıyız.
Manevi değerlerimizle yoğrulmuş bir eğitimi ve kalite anlayışını aile ortamından başlayarak toplumun her kademesinde yaşayarak yaymalıyız. Erken yaşlarda çocuklarımızda iş ahlakı ve kalite bilinci oluşturarak onları geleceğe hazırlamak onlara verebileceğimiz en güzel hediyelerden birisi olacaktır.
Prof. Dr. Zekeriya YERLİKAYA
İletişim: [email protected]
YARALANILAN KAYNAKLAR:
1- https://islamansiklopedisi.org.tr/Ahî-evran
2- Karatop, B., Kubat, C., Ahîliğin Türk Kalite Yönetim Sistemine Etkisi, Akademik İncelemeler Dergisi, Cilt: 13, Sayı: , S. 351-368, (Nisan 2018).
3- Esmer, Y., Mehmet Asif ALAN, M. A., Ahîlik Teşkilatı’nda Kalite Yönetim Anlayışı, 2. Uluslararası Türk Dünyası Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Kongresi, 7-8 Aralık 2018.
4- https://www.fikriyat.com/ekonomi/2017/09/18/esnafin-rehberi-ahilik-ve-degerleri
