Gitgide büyüyen bir soruna;
Sigaradan komisyon alma konusuna değinmek istiyorum.
Geçtiğimiz ay Ticaret Bakanlığı bir açıklama yaparak kredi kartlıyla yapılan satışlarda komisyon alınamayacağını, tespiti durumunda 200 bin TL'yi bulan cezalar kesileceğini duyurdu.
Açıklama ve karar elli binlik, yüz binlik, milyonluk alışverişlerden komisyon alan toptancılara yönelikti belki ama onların tüyleri bile kıpırdamazken 60-70 liralık sigaradan komisyon alan bakkallar hedefe konuldu, konu bakkallar, büfeler ve sigara satışı üzerinden tartışılmaya başlandı.
Çünkü sigara içen milyonlarca vatandaş her gün milyonlarca kez sigaradan komisyon alınıp alınmaması sorunuyla muhatap oluyor.
Bu kararın sigara tiryakilerini mutlu ettiği açık.
Ancak esnaftan daha doğrusu sigara satan esnaftan ciddi anlamda tepki var, şikayet var.
Ve anlayabildiğim kadarıyla esnafın şikayeti komisyonla ilgili değil, kâr oranlarıyla ilgili.
Sigaradan zaten %4 civarı kar eden bakkal, büfe sahipleri bu kârlarının da banka komisyonlarına kesildiğini ve bu nedenle hiç kar edemediklerini ifade ediyorlar.
Bu konuda konuştuğumuz esnafın bazı şikayet ve taleplerini not etmekte fayda gördüm.
- "Kartla yapılan her sigara satışında esnafın üç kuruşluk kârı çalınıyor, hakkı yeniyor.
Hakkın büyüğü küçüğü olmaz, hak haktır, haksızlık da haksızlıktır.
Her gün kartla onlarca sigara satıyorum. Ve her gün, onlarca kez param çalınıyor.
150 milyon paket sigaranın satıldığı ülkemizde, her gün elli milyon kez birilerinin parasının çalınması bir haksızlıktır da asla küçük görülemez."
- "Bakanlık;
"Talimat gönderdik, komisyon alınmasını yasakladık, sorunu çözdük.." dediği için insanlar parası varken bile sigarasını karttan çektiriyor, nakit satışı gitgide azalıyor. Dolayısıyla esnaf para kazanamaz duruma düşüyor, düşürülüyor.
Esnaf nakit rica etse bile müşteri agresifleşiyor, ben nakit taşımak zorunda değilim, sen satmak zorundasın. Senin kâr edip etmemen beni ilgilendirmez, kar etmiyorsan satma diyor. Hızını alamıyor şikayet ediyor.
Ve maalesef başka lüzumlu iş yokmuş, ülkede başka sorun yokmuş gibi devlet uyuşturucu denetimi yaptığından çok sigara komisyonu denetimi yaptırıyor, pek çok ağır suça ve suçluya kesmediği cezayı bir-iki liralık komisyon için esnafa kesiyor."
- "Müşteriyi korumak güzel, önemli. Neticede hepimiz müşteriyiz. Ama esnafın da korunmaya hakkı var, ihtiyacı var. Bu devlet, bu hükümet hepimizin. Hukuk herkese lazım.
Hükümet ya kârımızı yükseltsin ya banka komisyon oranlarını düşürsün yahut sigaradan komisyon almayı bankalara da yasaklasın.."
-"Ülkemize serbest piyasa sistemi geleli elli sene oldu ama sigara konusu halen devlet tekelinde.
Fiyatları devlet belirliyor, kâr oranını devlet belirliyor.
Ülkede hiçbir üründe, hiç bir sektörde olmayan, olması da mümkün olmayan, %4 - 5 gibi komik bir kâr oranı dayatılıyor.
Yetmiyor, sigara satışı için belediyeden, Tarım Bakanlığı'ndan vs özel izinler, belgeler istiyor. Her belge için ayrı ayrı harçlar alıyor.
Devlet sigara satışını neden bu kadar zora sokuyor? Devlet kendisi yüzde seksen kazanıyorken sigara iyi, esnaf iki lira kazanırken mi zararlı?
"- Esnaf olarak;
Sigara kâr bırakmıyor ama sürümden kazanıyoruz.
Sigara almaya gelen başka bir şeyler de alıyor. Sigara satmayınca müşteri kaybediyoruz diyerek istemeye istemeye de olsa onca angaryaya katlanıyor, sigara satmaya devam ediyorduk.
Ancak yeni bir düzenleme olmazsa sigara satışından kar etmemiz mümkün değil.
Kâr etmediğimiz bir malı satmanın da bir anlamı yok."
- "Eskiden sigaranın veresiyesi olmaz diye inanılıp esnafa sigara yazdırmaktan utanıldığı gibi sigara alışverişini kredi kartından yapmaktan da utanırdı insanlar.
Sigara içen parasını yanında taşır, sigarayı nakit alırdı.
Bir şekilde karttan çektirmek zorunda kalan müşteri de mahcubiyetinden;
"Abi siz de zaten sigaradan bir şey kazanmıyorsunuz. Benim yüzümden üç kuruşluk kazancınızdan da olmayın, isterseniz farkını al.." diyordu.
Ama artık müşteri esnafın zarar etmesini istiyor, zarar etmesinden zevk alıyor gibi bir halleri var.
Esnafa düşman gibi bakan müşteriye hizmet etmek insanı yoruyor."
-" Bakanlık/hükümet sigaradan komisyon almayı yasaklayarak sorunu çözüme kavuşturduğunu zannetti.
Konu yasal olarak çözülmüş olabilir ama hukuken, vicdanen, ahlaken çok daha vahim bir duruma sürüklendi.
Hükümet aldığı kararla özellikle günlük cirosunun çoğunu sigaradan elde eden bizim gibi küçük esnafa, bakkala, büfeciye zulmeder duruma düştü, zulmedilmesine aracılık etti.
Bulduğu çözüm hakkaniyetli olmadı, adil olmadı, vicdanî olmadı.
"Her yasal hak helal değildir." dersini verip giden Alev Alatlı'ya rahmet olsun.
Her yasa hukuki değildir.
Hukuk devleti ile kanun devleti arasında dağlar, deryalar kadar fark vardır.
Hükümet sorunun çözüldüğünü zannedebilir. Ancak tam tersi, asıl sorun bundan sonra başladı?."
- "Bakkallara komisyon almayacaksınız demeye gücü yeten bakanlığın bankalara komisyon almayacaksınız yahut %1'i civarı makul bir komisyon alacaksınız deme güç ve yetkisinin olup olmadığını gerçekten merak ediyorum.. Geçen gün internetten araştırdım, ülkemizde her gün yaklaşık 150 milyon paket sigara satılıyormuş.
Bunun en az elli milyonu karttan çekilir.
Bankalar her satıştan bir buçuk iki lira komisyon alırsa günlük 60-70-100 milyon kazanç elde ediyorlar demektir.
Sigara tüketimi arttıkça, fiyatlar yükseldikçe ve kartla alışveriş oranları arttıkça bu miktar artmaya devam edecektir...
On tane banka günlük 50-100 milyon kazanıyor.
50-100 bin bakkal, büfe on tane bankanın kazandığından daha azını bölüşmem durumunda kalıyor.
Ve bu durum kimsenin umurunda değil, kimsenin tuhafına gitmiyor. Banka tabi ki kazanacak diyen esnaf arkadaş gördüm. Bankanın kazanmasına itirazımız yok da esnaf neden kazanmıyor, neden esnafa kazandırılmıyor?"
- Aziz dostum konuyu size bir örnekle anlatayım.
Dükkanında bin kalem değil, birkaç kalem mal satan ve cirosunun çoğunu sigaradan elde eden bir bakkal yahut büfenin günlük 20 bin liralık sigara sattığını varsayalım.
Sigaranın kâr oranı ortalama yüzde 4 buçuk.
Yani bu bakkal 20 bin liralık sigara satışından günlük 950, aylık olarak da 28,500 tl para kazanıyor demektir.
Bu satış kartla yapıldığı zaman bankalar yaklaşık yüzde üç komisyon alarak günlük 600, aylık da 18 bin lirasını bakkalın elinden alıyorlar.
Nakit satabilse 28 bin lira kazanacak olan bakkal, hükümet-müşteri-banka ortaklığına 18 bin lirasını kaptırıyor.
Kalan on bin lirayı bakkal kiraya mı versin, vergiye mi versin, sigorta mı ödesin, fatura mı ödesin, evine-çocuklarına mı harcasın?
100 liralık sigara satışından devlet 85 lira
kazanıyorken esnafa bir buçuk lira kazansan yeter demek ve onu da vergi, sigorta vb masraflarla geri almak hiç bir devlet sistemiyle izah edilemez.
Esnaf dükkan açıyor, sermaye ortaya koyuyor, emeğini, mesaisini ortaya koyuyor, risk alıyor, vergi veriyor, sigorta primi ödüyor, kira veriyor..
Arta kalan bir şey olursa onunla da çoluk çocuğunun karnını doyurmaya, okutmaya çalışıyor.
Bir şey kalırsa tabi.
Kalır mı?
Kalmaz.
Hatta bu esnaf eksiye geçer.
Böylesi bir durumda bakanlığın aldığı kararın adil, hakka, hukuka, ahlaka, vicdana, ticaret mantığına uygun olduğunu kim iddia edebilir?."
- "Sigaradan komisyon alma meselesi basit bir mesele gibi görünse de hükümetin, ilgili kurumların olaylara bakarken, sorunları çözerken gerçekten hakka, hukuka, ahlaka, vicdana göre davranıp davranmadıklarını göstermesi bakımından turnusol kağıdı etkisi yapmaktadır.
Basit gibi görünen bir meselede ibreyi tutturamayan, hukuka uyamayan, adaleti gözetemeyen kişilerin, kurumların her konuda yalpalayabileceğini gösterir, toplumdaki güveni, huzuru sarsar.
Hükümetler kanun/kural koyarken tüm tarafların haklarını gözetmek zorundadır.
Hakkın küçüğü, büyüğü yoktur.
Küçük de olsa hak yenilemez, yedirilemez."
- "Bu karar tüketiciyi mutlu etmiştir.
Tüketicinin hakkını teslim etmiştir, bu açıdan olumludur.
Bankalar da memnundur.
Onlara da dokunulmamıştır.
Bana dokunmayan yılan bin yaşasın modundadırlar..
Ancak yüz binlerce esnaf ve onların çoluk çocuğu bu karardan memnun olmamışlardır. Çünkü mağdur olmuşlardır, ekmekleri, emekleri çalınmış, gasp edilmiştir."
- "Esnaf, özellikle küçük esnaf şamar oğlanına, yolunacak kaza döndü.
Bakanlık ayrı, bankalar ayrı, müşteri ayrı, mülk sahipleri ayrı, piyasa ayrı vuruyor.
Devlet ayrı, bankalar ayrı, müşteri ayrı, mülk sahipleri ayrı yoluyor.
Herkes esnaftan kazanıyor ama hiç kimse esnafın kazanmasını istemiyor gibi bir hal seziyoruz."
- "Lafım belki biraz ağır kaçacak ama bu karar İnönü döneminde köylünün, çiftçinin aç bırakılıp mahsulünün devlet zoruyla toplandığı günleri hatırlatıyor.
Yüz liralık sigaradan devlet 85 lira, banka 3 lira kazanıyorken esnafa sen bir lira kazansan yeter demenin başka izahını bulamıyorum."
- "Sigara satıyor diye, sigaradan bir-iki lira komisyon alıyor diye uyuşturucu satıcısı, dolandırıcı, sahtekar, hırsız muamelesi görmeyi, adi suçlulardan daha çok, daha sıkı takibata uğramayı, bu kadar üzerimize gelinmesini kabul etmiyoruz, etmeyeceğiz."
- "Hükümetler sadece bankaların, tüketici derneklerinin hükümeti değildir.
Sadece onları dinleyemez, onların taleplerini dinleyip onların çıkarlarına hizmet edemez.
Bir vatandaş ve esnaf olarak benim de pek çok sorunum var, beklentilerim var, savunulması gereken haklarım var.
Esnafın yeri belli, yurdu belli, mevzuatlarla eli kolu bağlı diye bu kadar üzerine gidilemez.
Ayıptır."
Fikirlerini buraya aktardığım ve aktarmadığım esnaf ve müşterilerden derlediğim bazı çözüm önerilerini paylaşmak isterim.
1. Devletin, hükümetin niyeti sigarayı tümden yasaklamaksa bunu açıktan deklere etsin, üretimini de, tüketimini de, satışını da yasaklasın, sorun kökten çözsün.
Dolaylı kanun ve uygulamalarla esnafı canından bezdirerek sigarayla mücadele yapılmasın.
2. Yasaklama niyeti yoksa ticaretine müdahale edilmesin.
Piyasada alınıp satılan her ürün gibi sigara da serbest piyasa koşullarında, rekabet ortamında üretilsin, satılsın.
Sigara fiyatına devlet müdahale etmesin.
3. Devlet sigara kâr marjlarına da müdahale etmesin. Edecekse de esnafla alay eder, aşağılar gibi yüzde üç-beş değil yüzde on'dan aşağı olmayacak makul bir kâr marjı tespit edilsin.
4. Devlet esnafın sigaradan kâr elde etmesini sakıncalı görüyor, bilinçli bir şekilde kâr marjını düşük tutuyorsa bankaların da sigaradan komisyon almalarının, kâr elde etmelerinin önüne geçsin, bankaların sigara satışından komisyon almalarını yasaklasın..
Komisyon almalarını yasaklamayı doğru ve gerekli görmüyorsa yüzde biri geçmeyecek makul bir orana sabitlesin.
Bankalar komisyon almasa da zarar etmez. Zaten Deli Dumrul gibi her şekilde kazanıyorlar.
5. Bankaların alacağı komisyon satıcının kârından değil, devletin payından kesilsin.
Devlet sigaradan yüzde seksenden fazla kazanç elde ediyorken bakkalın yüzde üçlük, yüzde beşlik karına göz dikmesi doğru değil, kabul edilemez.
6. En makul yol olarak, kart komisyonları kart sahibinden kesilsin.
Esnaf sigara satmak zorunda değilse insanlar da almak zorunda değil.
İnsanlar kartla alışveriş yapmak istiyorsa bedelini de kendisi ödesin, başkasına ödetmesin.
"Sen çalış ben yiyeyim." mantığıyla, elini sıcak sudan soğuk suya sokmadan bankaların kestiği komisyonların esnafların dükkan kiralarına, vergilerine denk geldiğini belki de daha fazla olduğunu hükümet görmüyorsa sorundur.
Görüyor ama gördüğü halde umursamıyorsa daha büyük sorundur.
Görüyor, umursuyor ama çözmeye gücü yetmiyorsa çok daha büyük sorundur.
Bakanlık yani hükümet;
Biz kanun çıkarttık, kararname çıkarttık, sorunu çözdük diyor ama görülüyor ki sorun çözülmemiş, daha da derinleşmiş, çepreşikleşmiş.
Hukuka uygun olmadıktan, herkesin hakkını, hukukunu korumadıktan sonra kanunlar haksızlık ve zulüm aracı da olabilir ve örnekleri pek çoktur.
Kanun devleti ile hukuk devleti arasında dağlar kadar fark olduğunu ehli olan bilir.
Son olarak, esnaf sadece hükümete sitem etmiyor.
Bizden yemlenip başka yerlere yumurtluyorlar, değirmen taşı gibi oturuyorlar, bizim hak ve hukukumuzu savunmuyorlar diye esnaf odalarına karşı da tepkililer.
Soruna insanî, vicdanî, hukuki bir çözüm bulunamazsa pek çok esnafın sigara satışını bırakmak istediği görülüyor.
Bazı esnaflar esnaf örgütlerini harekete geçirip bir günlük, bir haftalık gerekiyorsa daha uzun süreli sigara satmama boykotu düzenleme niyetinde oldukları anlaşılıyor.
Rahmetli Bülent Ecevit'e yazar kasa fırlatılmasına benzer sahnelerin yaşanması da muhtemel.
Hasılı esnaf bakana da, bakanlığa da, hükümete de, esnaf örgütlerine de, müşteriye de tepkili.
Esnaf üzgün, esnaf yorgun, esnaf gergin.
Sesini duyacak, derdine derman olacak birilerini arıyor.
Bulamazsa..
İnşaallah bulur.
Her gün bizler sigara yakıyoruz.
Sigara da bizi yakar mı, yakar.