Geçen hafta Suriye’de önemli gelişmeler oldu. Muhaliflerin ani saldırısı sonrasında Esed güçleri geri çekilmek zorunda kaldı. Halep, Hama gibi şehirler muhaliflerin eline geçti. Bu yazıyı 07.12.2024 tarihinde yazdım ve an itibariyle Humus kentine de muhalifler girdi ve Esed, Tahran’a gitti. Medyada Esed’in kaçtığı konuşuluyor. Güçlerini Ukrayna’ya kaydırmayı planladığı konuşulan Rusya da 07.12.2024’e kadar Esed güçlerine destek vermedi veya çok az destek verdi. İran’ın ise artık gücü yok. Eğer sürpriz bir gelişme olmazsa sınırımızda Türkiye dostu bir yönetim kurulması söz konusu. Neden Türkiye dostu bir yönetimden bahsediyorum? Muhalifler aldıkları Halep kentine Türk bayrağı çekti. Muhaliflerin üniformalarında Suriye bayrağının yanında Türk bayrağı da var. Komuta idaresinin resimlerinde arkada Türk bayrağı, Atatürk ve Recep Tayyip Erdoğan fotoğrafları dikkat çekiyor. Muhalifler arasında çok sayıda Bozkurt selamı yapan, Türkçe konuşan var. Türk medyası bahsetmese de Uluslararası basın, muhalifler ile Türkiye’nin yakın ilişkisinden bahsediyor. İnşallah Türkiye lehine olan gelişmeler devam eder. Bugün yazımız Türkiye lehine olan gelişmelerin devam etmesi ve Suriye’de yeni hükümetin kurulması senaryosunun Türkiye ekonomisini nasıl etkileyeceğini konuşacağız.
1- Türkiye’de bulunan Suriyeli göçmenlerin çoğu haliyle ülkesine geri dönecektir: Suriyeli göçmenlerin Türkiye’den geri dönmesi firmalarda kalifiye ve düz işçi sıkıntısına neden olacaktır. Düz işçi sıkıntısı reel ücretlerin artması ve yerleşik vatandaşlarımızın işgücüne katılımının artması ile sonuçlanacaktır. Ancak kalifiye işçi sıkıntısı bazı firmalarımızı zorlayacaktır. Suriyeli kalifiye işgücü istihdam eden firmalar ilginç! Türkiye’de Suriyelilere yönelik tepkilere karşı yeterli biçimde Suriyelileri savunmamışlardı. Şimdi yerlerini doldurmaları zor olan Suriyeli işçiler gidince ne yapacaklar bakalım. Muhtemelen sanayi için gerekli ara eleman yetiştirilmesi için hükümete baskı yapacaklardır. Kalifiye Suriyeli elemanlarını kaybetmemek için onların maaşlarını yükseltmeyi teklif edeceklerdir. Bir diğer sonuç ta ev kiraları ve konut fiyatlarının fiyatında yaşanacaktır. Kiralar veya konut fiyatları enflasyonun altında artacaktır, hatta düşebilir bile… Türkiye’de Suriyeli göçmenlere karşı bir tepki vardı, bu tepki de doğal olarak azalacaktır.
2- Türkiye’nin Yeni Suriye’ye İhracatı: Diğer gelişmekte olan ekonomiler gibi Türkiye’nin de sürdürülebilir ekonomik büyüme için ihracatını artırması gereklidir. Bazı ülkelerin önemli şansı zengin komşulara sahip olmasıdır. Almanya’nın komşularını sayalım. Polonya, Danimarka, Hollanda, Belçika, Lüksemburg, Fransa, İsviçre, Avusturya ve Çek Cumhuriyeti. Dolayısıyla ürettiği otomobil, makine, motor vb ürünleri bu zengin ve dost komşulara rahatlıkla satabiliyor. Türkiye’nin komşularına baktığımızda en zengini ekonomik krizi daha atlatamamış olan Yunanistan. O da ne kadar Türkiye’nin dostu tartışmalı. Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan gibi ülkelerin ekonomisi küçük yani bu ülkelerin piyasasını Türk malları domine etse bile Türkiye’ye faydası sınırlı. İran hem ambargo altında hem de Türkiye’ye karşı sinsi tavırlar takınıyor. İran’ın ABD ve İsrail’den çok önemli bir farkı yok. En fazla ihracat yaptığımız beş ülke arasında bulunan tek komşumuz Irak. Yeni Suriye bizim için önemli bir ihracat pazarı olacaktır. Muhtemelen Yeni Suriye’nin ilk yıllarında kendisine bazı ülkeler ambargo uygulayabilir ki bu bizim ihracatımızı artırır. Zaten Türkiye’de yaşarken Türk markalarına alışan halk, Suriye’ye döndüğünde de Türk markalarını arayacaktır. Bu süreçte Gaziantep, Kilis ve Kahramanmaraş (deprem bölgesi) sanayi üretiminde ve ticaretinde artış bekliyorum. Deprem yaşanan yerlerdeki ekonominin daha kısa zamanda toparlanacağı görülecektir.
3- Yeni Suriye’de Türk Firmalarına İş İmkanları: Yeni Suriye’de yapılacak ilk iş Esed rejiminin ekonomik yıkıntılarını düzeltmek olacaktır. Medyadan görüldüğü kadarıyla Suriye’nin çoğu kenti harap olmuş vaziyette… Yeni yollar, kamu binaları, fabrikalar, konutlar yapılmalı. Türkiye’nin en yüksek karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olduğu alanlardan biri inşaat sektörü. Türk inşaat firmalarında çok sayıda Suriyeli istihdam edildiği için Türk inşaat sektörünün Suriye ile iş ilişkileri kurması kolay olacaktır. Muhaliflerin komuta kademesinin Türkiye ile ilişkilerinin iyi olması Suriye’de Türk işadamlarının yeni işler almasının da yolunu açacaktır. Suriye’de pazarlarda TL kullanılmaya başlandığı söyleniyor. Bu hem Türk firmalarının işini kolaylaştıracak hem de Merkez Bankasının işini kolaylaştıracaktır. Bir diğer unsur da Türkiye’de çok sayıda Suriyeli genç, üniversitelerde okudu. Bunlar dönüp Suriye’de iş kurduklarında Türk firmaları ile işbirliği yapacaklardır. Suriye hem önemli fosfat madenlerine sahip hem de petrol ürünlerinin deniz limanlarına ulaşımı açısından kritik öneme haiz. Çoğunluğu Türkmenlerden oluşan Halep ile Hatay, Kilis ve Gaziantep arasındaki iş ilişkileri artacak, ortak firmalar açılacaktır.
4- Sınırımızda PKK-YPG terör devletine İzin vermemiş olacağız: Muhalif güçler sadece Esed güçlerini değil aynı zamanda YPG-PKK terör örgütünü de yeniyor. PKK-YPG’nin elindeki Münbiç ve Tel Rıfat düşmek üzere. Esed güçlerinin bıraktığı Deyrizor’da da Arap aşiretleri PKK-YPG’yi mağlup etmek üzere. Yani muhaliflerin ilerlemesi bir yandan da PKK-YPG terör örgütünün de güç kaybetmesi anlamına geliyor. Yeni Suriye, terör örgütü elebaşlarına karşı Türkiye’nin daha rahat operasyon yapmasına imkan verecek. Kırmızı-gri kategoride bulunan teröristler kimliği belirsiz İHA ve SİHA’lar tarafından daha rahat etkisiz hale getirilecektir. Türkiye’nin teröre karşı yaptığı harcamalar azalacak. Ayrıca sınırımızda Hatay’a göz diken Esed rejimi yerine Türkiye ile uyumlu çalışacak bir hükümet olacak.
5- Petrol ve Doğalgazın pazara (Avrupa’ya) ulaşımı kolaylaşacak: İstikrarsızlığın olduğu Suriye siyasi istikrara ulaşınca eski veya kurulacak yeni boru hatları ile doğalgaz ve petrol limanlara ve Avrupa’ya daha rahat ulaşacak. Üstelik bu boru hatlarında PKK-YPG terör örgütünün de etkisi olmayacak. Bu boru hatlarında Irak, Yeni Suriye ve Türkiye söz sahibi olacak. Doğal olarak bunun Türkiye’ye ekonomik kazanımları da olacak. Avrupa, Türkiye ile ekonomik ilişkilerini daha sıkı tutmak zorunda kalacaktır, çünkü doğalgaz ve petrole bağımlı bir ekonomiye sahipler.
Sonucu bağlayalım. Muhaliflerin Suriye’de Esed rejimini yıkarak yeni bir ülke kurması Türkiye ekonomisine önemli kazançlar sağlayacak gibi görünüyor. İnşallah herşey Türkiye’nin çıkarına olur.
Prof. Dr. Serkan DİLEK
Kastamonu Üniversitesi