İLİ KASTAMONU
İLÇESİ AZDAVAY
YERİ SADA KÖYÜ
Sadâ Köyü Azdavay’a 22 km mesafede Valay Çayı kenarında ve yeni Cide yolu üzerinde bir köydür. Köyün merkezi sayılan Cami Yanı mahallesinde çok eskilerde bir Cuma camisi varmış. Şu anda bu caminin yerinde yeni bir cami yapılmış. Sadâ Sultan ise bu eski Camiyi yaptıran ve günde beş vakit bu caminin imamlığını yapan zat imiş. Bu zatın türbesi köyün üstündeki tepede olup burası her yıl 21 Mart günü ve Hıdırellez de bu türbenin yanına çıkılarak ateş yakılmakta, soğan kabuğu ile yumurtalar pişirilip tokuşturulmakta, yemekler pişirilip gelenler ile birlikte yemekler yenilip türbede dualar yapılmaktadır.
Günümüzde ise bu gelenek kaybolmaya başlamış. Köy ise göç veren köylerden olup köy halkının çoğu gurbete göçmüştür.
Bu türbede yatan zat ise Çobanlar sülalesinin Kastamonu’yu yönetmeye başladığı yıllarda bu yere gelmiş ve buraya yerleşerek bu civarda hayvancılık yapmaya başlamış ve obasını da burada kurmuştur. Daha sonra ise buraya bir cami yapmış ve ses seda çıkmayan bu vadi içinde ezan okumaya başlamış ve vefatına kadar da bu camiden sadâsı yankılanır olmuş ve bu zatın vefatına kadar ise onun gür sesi hep bu vadi boyunca yankılanır olmuş. Bu zatın vefatından sonra ise onun sesi ve sadâsı ve onun avazı ve onun kaidesi ile ezan okunamamış ve bu zatın ismi ise halk arasında Sad3a Sultan olarak kalmış.
Köyü ve buraya yerleşen obanın adı da bu zatın vefatından sonra Sadâ olarak kalmış. Sadâ Sultan’ın bahar ayındaki vefatından sonra da civardaki köy halkı her yıl onun ölüm yıl dönümünde mezarının başında toplanıp dualar edilmeye başlanmış ve bu gelenek halline gelmiş ve günümüze kadar da ulaşmıştır.
Müslüman Türk Obalarının akınlar halinde gelip buralara yerleşmelerinin başlangıcı Tutak Beyin komutanlarından olan Kara Tigin’in buraları düşmandan aması ile başlamış ve Hüsameddin Çoban Beyin Emir Ül Ümera’lığı yani Beyler Beyliği sırasında ise yerleşimleri ve yer seçimleri de neredeyse tamamlanmıştır. Bölgedeki kadın kıyafetlerine bakıldığında ise bu köye de bir yörük obasının yerleştiğinin işaretidir.
Ayrıca bu köy aynı zamanda Ağıl Kale ve ağıllı pazara yani günümüzdeki ağlı ilçesine de yakındır. Ağıllı Pazar ise her yıl sonbaharda kurulan bir hayvan Pazarı olarak eskiden beri ünlü bir yerdir. Ağıl ise hayvanların toplandığı ve birbirleri ile karışmaması için çevresi ağlo denilen ağaçlarla çevrili yer olarak bilinmektedir. Günümüz hayvan pazarlarında ise bunun için demir borular kullanılmaktadır. Ayrıca bu köy aynı zamanda Bereketli deresi ve ağıl kalesinin kuzey batı yamacından gelen ağıl deresinin birleştiği birleşmesi ile Valay Çayı ismini aldığı ve ilk Vala değirmenlerinin kurulmaya başladığı yer olarak da bilinmektedir. Vala ise koyun ve keçi kıllarından suyun gücünden de yararlanılarak yapılan keçe kumaşın adıdır.
Aynı zamanda bu köy be civarlarında tarım alanları sınırlı olup daha ziyade hayvancılığa uygun bir yerdir. Eskiden Kayran ve Hüve Sultan yolunun geçtiği ve kız kayası üzerinden Samancı, Kervan köprüsü ve Daday akıl Çalman üzerinden Araç istikametine doğru giden ticaret yolu ile Küre’den gelip Azdavay, Pınarbaşı ve Eflani ye doğru giden bakır ticaret yolunun kesiştiği bir kavşak noktasıdır. Yakınlarındaki Selmanlı tümülüsünden çıkan ve günümüzde Kastamonu Arkeoloji müzesinde sergilenen kaya mezarının tarihlendirilmesinden anlaşıldığı kadarı ile burası çok daha eskilerden de bir yerleşim yeri olduğunu gösteren bir noktadır.
Valay Çayı boyunca bir çok yerde küçük yerleşkeler mevcuttur. Eskiden Kastamonu, Cide yolu Daday, Azdavay üzerinden geçerken günümüzde bu yol Ağlı, Şenpazar üzerinden geçmektedir. Sadâ Türbesi de bu yeni güzergah üzerindedir.
İnanç turizmi açısından hem Selmanıl tümülüsü, hem bereketli türbesi hem bu türbe ve devamında Hüve Sultan Türbesi ve Şir Ali Nibai türbesi ile padişah ikinci Mahmut’un süt Annesi Hatice Hatununun türbelerini de ziyaret ederek Cide’ye ulaşmak ve bu civardaki doğa harikaları olan Kapı Kayası ve Asar Kaya ile buradaki tünellerden geçmek ve Valay Çayı civarındaki doğal zenginlikleri fotoğraflamak ve bir de Dağlı kuyulucunu görmek her turizm tutkununa nasip olmasa gerekir. Sadece buralrı tanımak ve tanıtmak bunun için yeterli olacaktır.
Bir yörük obası beyi olan ve buralar yerleşip hem hayvancılık yapan, hem Vala kumaşının ilk üreticilerinden olan ve buraya bir de Cuma camisi yaptırıp vefatına kadar burada imamlık yapan ve avazı yankılanan Sadâ Sultanın mekanı cennet ruhu şad olsun.
Zühtü Aslan