Yeni yıla giriş yaparken pek çok vatandaşımız Milli Piyango çekilişleriyle ilgilenmeye başladı. Milli Piyango bir kumar çeşidi olması nedeniyle dinen haram, bu konuda herhangi bir kuşku yok. İlahiyatçılar bu konuda daha aydınlatıcı yazılar yazabilirler. Zaten son Cuma namazında bir kez daha kumarın her türlüsünün (piyango dahil) haram olduğu anımsatıldı. Ama bununla beraber Piyangonun iktisadi olarak olumsuz yönleri de var ve bu yazıda bu olumsuz yanlarını ele alacağız.
Piyango gelir dağılımını bozar: Piyangonun işleyişini incelersek bunu rahatça görürüz. İşleyişi şimdi vereceğim örneğe benziyor. Bir masada 10 kişi bulunduğunu varsayalım. Hepsi birer lira masaya koyuyor. Masanın ortasında 10 TL birikiyor. Sonra çekiliş yapılıyor ve bu 10 TL sadece bir kişiye veriliyor. Başlangıçta on kişinin hepsinde 1 TL var ama çekiliş sonrasında sadece bir kişide 10 TL bulunuyor. Bu da masada gelir dağılımının bozulduğunu gösteriyor. Piyango da bu masanın büyüğüne benzemektedir. 80 milyondan para alınıp çekilişle bir kişiye veriliyor. Gelir dağılımının bozulması da suçların artması, toplumda huzursuzluğun artması gibi yan etkileri ortaya çıkarmaktadır. Tabi bir de piyangoyu düzenleyen yani paraları toplayıp masada biriktiren kazanır.
Kaynaklar etkin kullanılmaz: Piyango sistemini savunan bazıları sermaye birikimi sağladığını ve yatırımların yapılabildiğini iddia eder. Gerçekte öyle mi? Hayır. Piyango sonucunda eline yüksek miktarda para geçen birini düşünelim. Bu kişi daha önce hiç bu kadar büyük paraya sahip olmamıştır. Dolayısıyla bu parayla ne yapacağını bilmiyordur. Hiç deneyimi yoktur. Fabrika, işyeri açmamış, girişimcilik yapmamıştır. Bu arada onun büyük paraya sahip olduğunu öğrenen köpekbalıkları ortaya çıkar. Köpekbalıklarının amacı piyango kazanan adamdaki parayı ne yapıp ne edip ele geçirmektir. Köpekbalıkları bazen akraba kılığına girer. Yıllardır adamın yüzüne bakmayan akraba, eş dost bir anda ortaya çıkar. Piyango kazanan kişinin etrafında bir sürü köpekbalığı vardır ve piyango kazanan kişinin de hiç deneyimi yoktur. Bunun sonucunda köpekbalıklarından biri veya bir kaçı piyango kazanan kişiyi ölü yatırım yapmaya ikna eder. Piyango kazanan kişi bu yanlış yatırımlar nedeniyle parasının tamamını bir süre sonra kaybeder. Yani kaynaklar etkin olmayan alanlara yatırılmıştır. Gazetelerde daha önce piyango kazanmış kişilerin sonra nasıl beş kuruşa muhtaç oldukları ile ilgili haberleri okuyabilirsiniz. Yani iddia edildiği gibi piyango sayesinde sermaye birikimi oluştuğu ve yatırımlar yapıldığı doğru değil. Sermaye bir kişinin elinde birikiyor ama bu birikim kar elde eden verimli bir işyerine dönüşmüyor. Eğer kişi piyango yerine çalışmasının karşılığında yavaş yavaş bu parayı kazansaydı ne olacaktı? Kişi kazandığı parayla işini nasıl büyüteceğini, nasıl yeni işyerleri açacağını bilecekti ve yatırımlarını ona göre yapacaktı. Zamanında sokaklarda seyyar köfte, kokoreç satanların nasıl zengin olduklarını okuyabiliyorsunuz. Ama piyangodan kazanınca sudan çıkmış balığa döner ve piyangodan kazandığı para verimsiz yatırımlar nedeniyle erir gider. İlahiyatçılar daha iyi izah eder ama piyangodan haram yoldan para kazanan adamın şansı da yaver gitmez, Allah (cc) ona yardım etmez. Düz yolda yere düşer, çöle gitse kutup ayısı ile karşılaşır. Şöyle düşünün! Türkiye’de bir sürü fabrikaları, sanayi tesisleri olan zengin var ama bir tanesi bile piyangodan bu parayı kazanmamış.
Piyango kayıtdışı ekonomiyi, rüşveti ve yolsuzluğu destekler: Yasadışı yollardan para kazandınız ve devlet “bu parayı nereden kazandın?” diye sorsa tatmin edici cevap veremeyeceksiniz. Hırsızsınız ve birinden para çaldınız, bir suç işlediniz ve suç sayesinde para kazandınız. Bu durumda paranızı aklamanız gerekli. Çünkü ileride konjonktür değiştiğinde elinizdeki paranın kaynağını soracak, size iftira atacak (?) birileri çıkabilir. Nasıl yapacaksınız? İşte burada piyango devreye giriyor. Piyangoda büyük ikramiyeyi kazanan kişiyi buluyorsunuz. Bu kişinin piyangodan 100 milyon TL kazandığını varsayalım. Adamın bileti için 110 milyon TL veriyorsunuz. Piyango kazanan kişi doğal olarak bu parayı kabul ediyor. Siz piyango biletini alıyorsunuz ve bu biletle 100 milyon TL ikramiyeyi alıyorsunuz. Sonra da bu parayı piyango ile kazandığınızı beyan edip paranızı aklıyorsunuz. 10 milyon TL fazla verdiniz ama sonuçta paranızı rahatlıkla çıkarıp kullanabileceksiniz, kimse de sizi suçlayamayacak. Biletini size satan kişi de fazladan 10 milyon kazandığı için mutlu. Herkes mutlu, işler tıkırında. İşte piyango bu yönüyle kara parayı teşvik eder.
Piyangonun toplumda ahlakı bozma, çalışmadan para kazanmanın yollarını arama gibi yan etkileri de olmaktadır. Yani toplumda “çoğu kişi çalışmadan piyango bileti alayım da para kazanayım” diye düşünürse daha az yatırım yapar, işlerine daha az adapte olurlar. Toplumda işgücü verimliliği düşer, yeni kurulan işyeri sayısı artmaz, istihdam artmaz. Ayrıca piyango bileti alıp kazanamayanlar mutsuz, huzursuz olurlar. Toplumda huzursuzluk ve suç oranları artar. Vatandaş işini düzgün yaparak ve çalışarak helal para kazanmanın yollarını arayacağına piyango bileti ile ilgili hayaller kurar. Yukarıda anlattıklarımdan anlaşılacağı gibi piyango ülke ekonomisini olumsuz yönde etkiler. Bu makalede yazılanlar Yeşilçam filmlerinde bile (ortaya çıkan yeni akrabalar, bir anda size aşırı ilgi gösteren arkadaşlar, biletinizi satın almak isteyen karanlık adamlar vb) işlenmiştir. Piyango bileti almayı düşünenlere şunları söyleyelim. Birincisi; haram. İkincisi; kazanma ihtimalin bilmem kaç milyonda bir yani boş hayallerin peşinde koşmaya değmez. Üçüncüsü; bilmem kaç milyonda bir ihtimal gerçekleşip kazansan bile sen bu parayı nasıl değerlendireceğin konusunda tecrübesizsin. Bu tecrübesizliğinle piyango parasını kısa zamanda kaybetmen büyük olasılık. Bir anda çok zengin olup sonra bir anda eski maddi durumuna dönmen de senin psikolojini bozar ve belki de dayanamazsın. En iyisi piyango bileti almayın, işinizi nasıl büyüteceğinizi, çalışarak nasıl zengin olabileceğinizi düşünün. Son olarak Milli Piyango’nun 2019 yılında özelleştirildiğini yani artık devlete ait olmadığını da belirtelim. Özelleştirilmesini de doğru buluyorum. Ekonomiye bu kadar zararı olan piyangoyu devletin düzenlemesi çok yanlış bir olaydı. Aslında piyango hiç olmamalı ama kapitalist ekonomi sisteminde engelleyemiyorsun.