Sanayileşmenin bir ülkenin kalkınma ve ekonomik büyüme hedefleri için ne kadar önemli olduğu biliniyor. Planlı sanayileşme için uygulanan önemli politikalardan biri de Organize Sanayi Bölgeleridir (OSB). OSB bilmeyenler için şöyle tarif edelim. Devlet belli bir arazi parçasını parsellere bölüyor ve yatırımcılara yani fabrika kurmak isteyen girişimcilere veriyor. Bu parsellere yol, su, elektrik, doğalgaz gibi altyapı imkanlarını ucuz fiyatla sunuyor. Burada yatırım yapacak girişimcilere de teşvik gibi imkanlar da sunuluyor. Organize Sanayi Bölgeleri sayesinde sanayi yatırımları teşvik edilir, az gelişmiş bölgelerde kurulan OSB’ler sayesinde kalkınmışlık farkları giderilir, düzenli şehirleşme sağlanır. İlk OSB’ler ABD ve İngiltere’de kurulmuştur. Türkiye’de ise ilk OSB 1961 yılında Bursa’da kurulmuştur. Şu anda Türkiye’de faaliyette bulunan 282 adet OSB bulunmaktadır. Ayrıca 44 OSB’nin altyapısı hazırlanmış; 48 OSB ise planlama aşamasında ve 30 OSB için kamulaştırma yapılmaktadır.
Kastamonu’ya gelince… Seydiler, Tosya, Taşköprü ve Kastamonu merkez olmak üzere dört yerde OSB bulunuyor. Bu OSB’lerde toplam 143 parsel bulunuyor ve bunların 140 tanesi tahsis edilmiş. Bu 140 parselin 84 tanesinde üretim yapılıyor. Kısaca 56 parsel daha üretim için hazırlanıyor. En aktif olan OSB’ler Kastamonu merkez ve Tosya OSB’leri. Kastamonu merkez OSB’de 39 parselin 33’ünde üretim gerçekleşiyor. Tosya OSB’de ise 39 parselin 31’inde üretim gerçekleşiyor. Buna karşın Seydiler OSB’de 43 parselin 18’inde ve Taşköprü OSB’de 22 parselin ikisinde üretim yapılıyor. Kastamonu’da bir de planlama aşamasında olan 83 parselli Devrekani Tarıma Dayalı İhtisas Organize Sanayi Bölgesi bulunuyor. Araç ile İhsangazi arasında bir OSB daha açma niyetleri bulunuyor. Kısaca Kastamonu’da sanayi üretimi ve istihdamı artacak gibi görünüyor ama mesele o değil. Mesele diğer illerde sanayi üretimi artışı ile Kastamonu ilindekinin kıyaslamasıdır. Türkiye zaten son 20 yılda ihracatını 30 milyar dolardan 260 milyar dolara; sanayide istihdam edilen kişi sayısını 3.5 milyondan 6.7 milyona çıkarmış bir ülke. Dolayısıyla her ilde yeni fabrikalar açılıyor, her ilin sanayisi ve ekonomisi gelişiyor. Önemli olan Kastamonu sanayisi, diğer illere göre yavaş mı yoksa hızlı mı gidiyor?
Önce en fazla üretim yapılan OSB parseli bulunan illerin sırasıyla Ankara, Bursa, G.Antep, İzmir ve İstanbul olduğunu ifade edelim. İstanbul’da üretim yapılan OSB parseli sayısının beşinci sırada olması sizi yanıltmasın. Türkiye’de sanayi üretimi açısından birinci sırada olan il İstanbul. Türkiye ihracatının yaklaşık yarısını tek başına İstanbul gerçekleştiriyor. Bu kadar gelişmiş bir ilde üretim yapılan OSB parsel sayısının yeterli olmamasının nedeni devlet politikası olarak sanayiyi İstanbul dışındaki illerde de geliştirmektir. Devlet sanayi tesislerini İstanbul dışındaki illere yönlendirmek, sanayinin İstanbul’da yoğunlaşmasını azaltmak için İstanbul’da fazla sayıda OSB açmamıştır. Devlet bunu neden yapar? Çünkü sanayinin küçük bir coğrafyada gelişmesinin hem çeşitli riskleri vardır hem de bölgesel kalkınmışlık farkları artmaktadır. Örneğin; İstanbul’da olası deprem Türkiye sanayi altyapısı için çok önemli bir risktir. Bu nedenle sanayi üretiminin İstanbul dışındaki illere de yayılması gerekli. Şimdi buradan Kastamonu komşu illerindeki OSB’lerde üretim yapılan parsel sayılarına bakalım.
Tablo 1. Üretim Yapılan OSB Parsel Sayıları
|
İl |
Parsel |
|
Samsun |
216 |
|
Çorum |
183 |
|
Amasya |
165 |
|
Kastamonu |
84 |
|
Çankırı |
76 |
|
Sinop |
50 |
|
Karabük |
32 |
Komşu illerde Karabük OSB’de üretim yapılan parsel sayısı en az gibi görülüyor ama Karabük’te bir sanayi devi KARDEMİR var. Kastamonu olarak Sinop’u bayağı geride bırakmış görülüyoruz ama Sinop gerçekten sanayi açısından oldukça geride kalmış bir il. Yakın zamanda PETLAS fabrikasını kaptırdığımız Çankırı da bizim hemen arkamızda. Çavundur ve Orta ilçelerinde iki OSB daha faaliyete geçecek. Kastamonu, iller arası sıralamada 53.sırada yani çok iyi durumda değiliz. Amasya ve Çorum ise gerçekten dikkat çeken komşu iller. Amasya’nın Merzifon ilçesindeki OSB’de üretim yapılan toplam parsel sayısı 78. Yani Merzifon sanayi açısından dikkat çeken bir ilçe… Çorum için de bir parantez açmak gerekli. Çorum kendisinden daha büyük Samsun, Eskişehir, aydın gibi bazı illerden daha çok ihracat yapmayı başaran bir sanayi şehri olarak göze çarpıyor. 2023 yılında Çorum 1,9 milyar dolar ihracat yapmışken Eskişehir 1,4 ve Samsun 1,3 milyar dolar ihracat yapmış. Çorum nüfusu da 527,000 iken Eskişehir nüfusu 915,000 ve Samsun nüfusu da 1,377,000 kişi. Yani Çorum kendisinden iki kat kalabalık Eskişehir ve üç kat kalabalık Samsun gibi büyük şehirlerden daha fazla ihracat yapmayı başarmış. Bu arada Çorum’da Türkiye’nin en büyük barut fabrikasının kurulduğunu ekleyelim.
Üretim yapılan OSB parsel sayılarını yorumlarken dikkat etmemiz gereken noktalar şunlar. Birincisi; Sanayi üretimi sadece OSB’ler içinde yapılmaz, ama son 10-15 senelik zaman diliminde yeni kurulan sanayi tesislerinin çoğunun OSB’ler içinde yapıldığı görülmektedir. İkincisi; OSB’lerde üretime geçilmesi için hem devletin OSB kurması ve özel girişimlere yeterli desteği vermesi hem de özel sektörün yeni yatırıma niyetli olması gereklidir. Yani sadece devlet veya sadece özel sektörün etkisi yoktur. Örneğin; devlet OSB kurabilir ve yeterli desteği verse bile o yörenin girişimcileri sanayi tesisi kurmak istemeyebilir.
Gelelim işin özetine… Kastamonu merkez ve Tosya OSB’lerde parsellerin neredeyse tamamı tahsis edilmiş ve üretime başlanmış durumda… Seydiler OSB’de de parsellerin tamamı tahsis edilmiş ama bir miktarında üretime geçildi. Taşköprü OSB yeni olduğu için sadece 2 parselde üretime geçildi. Sonuç çok kötü değil, ama yanıbaşımızda Çorum örneği var. 2023 yılında 1,9 milyar dolar ihracat yapan Çorum, 2024 yılının ilk sekiz ayında 2,5 milyar dolardan fazla ihracat yaptı. 2024 yılını yaklaşık 3,5 milyar dolar ihracatla kapatma yani geçen seneye göre ihracatını iki katına çıkarma ihtimali var. Yani Çorum bir başarı hikayesi olarak karşımıza çıkıyor. Çorum gibi sanayide başarılı olabilir miyiz? Kolay değil. Seydiler ve Taşköprü OSB’lerde özel sektörün üretime geçmesi, mevcut sanayi tesislerinin ihracat ve üretim performanslarını yükseltmesi, devletin de İhsangazi-Araç arasına planlanan OSB’yi kurması durumunda belki başarabiliriz. Bu konuda şanslı olduğumuz noktalar da var. Mesela Sanayi Teknoloji il müdürümüz Selahattin Emirsüleymanoğlu, KOSGEB müdürümüz Nevzat Erol, TKDK müdürümüz Ahmet Kuyulu gibi değerli isimler Kastamonu için çok önemli kazanç.
Prof. Dr. Serkan DİLEK
Kastamonu Üniversitesi