Batının dünyayı öküzün boynuzlarındaki tepside taşımakla meşgul olduğu dönemlerde Doğu ve özellikle İslam dünyası ilmin zirvesindeydi.
9. yüzyıldan başlayarak 14. Yüzyıla kadar geçen 5 asırlık dönemde dünyanın ilim merkezleri Buhara, Semerkand, Bağdat, Şam, Kahire, Konya, Kastamonu, İstanbul gibi Türk ve İslam şehirleri oldu.
Daha önceki yazılarımızdan birisinde dünyanın ilk üniversitesini kuran kişinin Fatıma el-Fihri isminde bir Müslüman kadın olduğunu belirtmiştik.
Yine İbni Sina, Cezeri, Harezmi, Meryem el-İcliyye gibi dünya bilim tarihine yön veren öncü Müslüman ve Türk alimleri de bu satırlarda misafir etmiştik.
Bu yazımızda da Fergani ile hemhal olacağız.
9. yüzyılın başlarında dünyaya gelen ve 861 yılında hayatta olduğu bilinen Fergani, ilim tahsilini zamanın kültür merkezi olan Fergana’da (Özbekistan) yaptı. Ardından o dönemin ilim zirvesi Bağdat’ a gitti. İlmi bilgisi, zekası ve astronomi sahasındaki görüşleri ve tespitleri ile kısa sürede hem Bağdat’ ta hem de Türk – İslam dünyasında adından söz ettirdi.
Güneşin kendine özgü hareketi olduğunu ilk keşfeden kişi Fergani’dir. Ekliptik meyli ilk kez saptayan da Fergani’dir. Güneş tutulmasını önceden tespit eden bir usul bulan da Fergani’dir.
Fergani, aklın prensiplerine uygun olmayan astronomiyi ilk defa tenkid edenler arasında yer aldı. Gök cisimlerinin, Batlamyus ve izindekilerinin iddia ettiği gibi bazı akıl dışı ruhi cisimler olduğunu kabul etmedi. Onların, akli, kati, homosentrik ve eksantrik daireler şeklinde hareketlere sahip olduklarını ispatladı.
Dünyanın yuvarlak olduğunu ispatlayan yeni deliller üreten, kainatın ve gezegenlerin hacim ve büyüklükleri ile birbirine uzaklıklarını inceleyip hesaplamalar yapan ve bu hesaplamaları asırlar boyunca değişmez ölçüler olarak kabul edilen Fergani’nin astronomi bilimine katkılarından dolayı Ay’daki bir kratere de ismi verildi.
Dante İlahi Komedyası’nda evren görüşünü Fergani’den ilham aldı.
Cevâmiʿu ʿilmi’n-nücûm ve uṣûlü’l-ḥareḳâti’s-semâviyye adlı eseri Batı dünyası tarafından asırlar boyunca astronomi alanında başucu kaynak kitabı oldu.
Şimdilerde “Çağın Cezerisi” Selçuk Bayraktar’ın liderliğinde Fergani Uzay Teknolojileri Bilişim Sanayi ve Ticaret A.Ş. isminde yaşıyor.
Savunma sanayiinde dünya liderliğini alan Teknofest kuşağının uzay alanındaki yarışta “ben de varım” dediği bu ilk adımın Fergani ismiyle atılması ne kadar anlamlı, ne kadar hoş, ne kadar güzel olmuş…