Covid19 pandemisi ve sonrasında ortaya çıkan Rusya-Ukrayna savaşı (aslında 3.Dünya Savaşı) Dünya’da pek çok şeyi değiştirmeye başladı. Değişimin bir yönü de çalışma yaşamında meydana geldi. İspanya, Belçika, İzlanda, Birleşik Krallık, Hollanda, İsveç, Almanya, Danimarka, Finlandiya, Japonya, BAE, Kanada, ABD, Avustralya gibi ülkelerde haftada 4 gün çalışma düzeni ile ilgili gelişmeler yaşandı. Ülkelerin dört gün mesai uygulamasını tercih etmesinin çeşitli nedenleri var.
Verimlilik artışı: En önemli nedeni verimlilik artışı ve çalışan mutluluğunu artırmak. Covid19 pandemisiyle beraber insanların ruh sağlığında önemli olumsuzluklar meydana geldi. Ayrıca işlerin en azından belirli bir kısmının evden veya diğer ortamlardan yapılabileceği görüldü. Haftalık çalışma saatlerinde yapılacak azaltma işletmecilerin örgütsel bağlılık dediği kavramı da olumlu yönde etkiliyor. Yni çalışanlar, işyerlerine daha sadık oluyorlar ve verimlilikleri artıyor. Verimlilik artışını şöyle bir örnekle anlatalım. Çalışanın bir haftada yapacağı işler belli ve iş tanımı değişmediği için her hafta rutin olarak aynı işleri yapıyor. Çalışan da haftada 40 saat çalışarak bu işleri yapmayı planlıyor, ama aslında aynı işleri 32 saatte yapabilir. Patron “haftada 32 saat çalışacağız” dediğinde çalışan hem bundan mutlu oluyor ve daha önce 40 saat çalışarak yaptığı işi 32 saatte bitiriyor hem de işyeri ve patrondan memnuniyet duyuyor. Kolay kolay başka bir işyerine geçmeyi düşünmüyor. Firma; yetişmiş ve kalifiye elemanını başka firmalara kaptırma riskini azaltıyor.
Türkiye’de çalışma saatleri zaten gereksiz yere uzun. Teknolojinin ve bilgisayarların Türkiye’de kullanımının yaygınlaşması da yapılan işin daha kısa sürede bitirilmesini sağladı. Örneğin; bir memurdan falanca belgeyi bulması istendi. 20 sene önce memur arşive inecek, 10-15 klasörü indirecek, içlerine bakarak ilgili belgeyi bulacak, bu belgenin fotokopisini alacak ve klasörleri yerine geri koyacaktı. Bu da muhtemelen birkaç saat sürecekti. Bugün ise memur bilgisayarındaki 10-15 klasörü açıp kontrol ederek sadece birkaç dakikada aynı işi yapıyor. Bilgisayar ve internet teknolojisinin gelişmesi de uzun mesai saatlerini anlamsız hale getirdi.
Aşağıdaki tabloda ortalama haftalık çalışma saatleri var ve bu tablo Türkiye’de çalışma saatlerinin gereksiz yere uzun olduğunu dolayısıyla haftada 4 gün çalışma düzenine geçilebileceğini gösteriyor.
Tablo. Haftalık Ortalama Çalışma saatleri (2022)
|
Ülke |
Haftalık Ort. Çal. saati |
|
Türkiye |
42.9 |
|
Sırbistan |
42.3 |
|
Yunanistan |
39.7 |
|
Romanya |
39.7 |
|
Bulgaristan |
39.2 |
|
Macaristan |
38.5 |
|
Portekiz |
37.9 |
|
Çekya |
37.7 |
|
İspanya |
36.5 |
|
İngiltere |
36.4 |
|
İsviçre |
36.3 |
|
İtalya |
36.2 |
|
Fransa |
36.2 |
|
İsveç |
35.9 |
|
Finlandiya |
34.9 |
|
Belçika |
34.9 |
|
Almanya |
34.6 |
|
Danimarka |
34.6 |
|
Norveç |
34.1 |
|
Avusturya |
33.7 |
|
Hollanda |
32.4 |
Kaynak: Euronews (2022).
Türkiye açık ara ortalama haftalık çalışma süresinde diğer Avrupa ülkelerini geçmiş durumda. Balkan ülkeleri biraz Türkiye’ye yakın ama ekonomisi gelişmiş olan Almanya, Hollanda, Avusturya, Norveç gibi ülkelerde oldukça düşük… Üstelik bu ülkelerde haftada dört gün mesai uygulamasının yaygınlaşması sonucunda Türkiye ile bu ülkeler arasındaki fark daha da açılabilir.
Enerji tasarrufu: Haftada 5 gün mesai demek ofis içinde haftada 5 gün elektrik, su ve gaz harcamak anlamına gelir. Üstelik çalışanlar işyerlerine gelirken daha fazla benzin harcıyor ve egzoz gazları ile çevreyi kirletiyorlar. Beş günde yapılacak iş eğer dört günde yapılabilirse işyeri neden bir günlük daha fazla elektrik, su ve gaz faturasını ödesin? Neden çevre daha fazla kirlensin?
İşsizlik Oranı Düşüşü: Yukarıdaki tabloda haftalık ortalama çalışma süresi düşük olan Hollanda, Avusturya, Norveç, Danimarka, Almanya gibi ülkelerde 2022 yılı işsizlik oranının %5 ve altında olduğu yani işsizlik sorununun olmadığı görülüyor. Buna karşılık Türkiye, Yunanistan, Sırbistan, Romanya gibi ülkelerde işsizlik oranlarının daha yüksek hatta %10 civarı ve üstü olduğu görülüyor. Değerli meslektaşım Mevlüt Tatlıyer’in “İstihdamı Paylaşmak” isimli bir kitabını tavsiye ediyorum. Az önceki açıkladığım gibi 40 saatlik işi çalışanların 32 saatte yapmasının mümkün olduğu iş kolları vardır. Ancak bazı iş kollarında bu geçerli olmayabilir. Örneğin; bir lokanta, cafe, butik gibi işyerleri haftanın her günü çalışmaktadır ve bunu azaltmak anlamlı değildir. Zira müşteri haftanın her günü ve saati gelebilmektedir. Ancak bu gibi iş kollarında çalışanların haftalık çalışma süresini azaltırsan iş yerleri daha fazla kişiyi işe almak zorunda kalacak ve işsizlik azalacaktır. Örneğin; bir markette çalışan yedi gün yerine dört gün çalışırsa market geri kalan üç gün için başkasını işe alacak, istihdam edecektir. Hollanda, Almanya, Norveç gibi ülkelerde kısmi süreli istihdam edilenlerin oranı toplam istihdam içinde %30’ları geçmiş durumdadır.
Aile İlişkilerinin Gelişmesi: Ayda en az birkaç kere iş nedeniyle ailevi sorumluluklarını yerine getirmekte zorlandığını belirtenlerin oranı Türkiye’de %71 iken AB ülkelerinde bu oran sadece %38’dir. Haftalık çalışma günü sayısının beşten dörde inmesi ile insanlar ailelerine daha fazla zaman ayırabilecektir. Bu da mutluluklarını ve verimliliklerini artıracaktır. Üstelik muhafazakar ve milliyetçi kesim Cuma günleri namaza daha rahat gidebilecekler, daha huzurlu ve mutlu bir toplumsal yapı ortaya çıkacaktır. İnsanlar aileleri ile daha fazla vakit geçirecekler, tüketim eğilimi artacak ve ekonomi canlanacaktır.
Dünya’da haftalık dört gün çalışma uygulamasına geçilen işletmelerde devamsızlık oranının %20 azaldığı ve satışların da %10 arttığı gözlemlendi. Belçika’da ise çalışanlara dört gün boyunca daha fazla mesai yaparak Cuma günü tatil yapma imkanı tanındı. İzlanda’da haftalık dört gün çalışma uygulaması işgücü verimliliğinde %15 ile %20 arasında artışa neden oldu. 1990’larda durgunluk sonrasında Hollanda haftalık dört gün uygulamasına geçmiş ve başarı ile uygulamıştır ve işgücü verimliliği konusunda uzun süredir Dünyanın ilk beş ülkesi arasında yer almaktadır. Hollanda ve İzlanda deneyimleri sonucunda İngiltere ve İskoçya’da da haftada dört gün mesai için pilot uygulamalara geçilmiştir. Almanya, Danimarka ve İsveç’te de pilot uygulamalar işgücü verimliliğini artıran cesaret verici sonuçlara ulaşıldı. Müslüman bir ülke olan Birleşik Arap Emirlikleri haftada 4.5 gün (Cuma günü yarım gün) uygulamasına geçildi. Ancak işverenler Cuma gününün yarım gün olmasının bir manası olmadığı ve Cuma gününün tam gün tatil olması gerektiği düşüncesini savunuyorlar. Bu arada söylemeyi unuttum, haftada dört gün çalışma uygulamasında ücretler düşürülmüyor.
Sonuç olarak haftalık çalışma günü sayısının beşten dörde inmesi sonucunda verimlilik artacak, kısmi süreli istihdamın yaygınlaşması ile işsizlik oranları düşecek, insanlar aileleri ile daha fazla vakit geçirip daha mutlu olacaklar, tüketim artışı sayesinde ekonomi canlanacaktır. Zaten toplumun çoğunluğunu Müslümanların oluşturduğu bir toplumda Cuma günlerinin tatil olması kadar olağan bir şey olamaz. İktisat bilimi ve verimlilik istatistikleri de Cuma gününün tatil olmasının ekonomiyi olumlu etkileyeceğini göstermektedir.