Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün Çankaya’da 28 Ekim akşamındaki "Yarın cumhuriyeti ilan edeceğiz” sözü meşhurdur, o akşama hem içte hem de dışta zorlu bir süreç ile gelindiği de meşhurdur, ateşten günlerdi…
Bağımsızlığın ilan edilmiş olması doğrudan cumhuriyeti getirecek (y)etkiye sahip değildi çünkü.
Dünya kulağını Türkiye’den gelecek rejim tercihine açmıştı…
Bağımsız devletin rotası ne olacaktı?
Bağımsızlığı “resmen” kazanıldığı 24 Temmuz tarihli “Lozan Antlaşması” üzerinden haftalar geçmişti…
Henüz devletin şekli belli değildi.
28 Ekim’den bir gün önce İcra Vekilleri Heyeti’nin istifası…
Süreci hızlandırdı kuşkusuz.
28 Ekim 1923...
Çankaya Köşkü’nde Mustafa Kemal Atatürk misafirleri ile sofrada bir araya geldi; “İsmet Paşa, Kazım Paşa, Ali Fuat Paşa, Halit Paşa ve Kemalettin Sami Bey, Fethi Bey, Fuat Bey, Ruşen Eşref Bey...”
Sofrada söyledi Gazi Mustafa Kemal Atatürk…
“Yarın cumhuriyeti ilan edeceğiz”.
(Nutuk'tan okuyalım o geceyi...
"Yemek esnasında 'Yarın Cumhuriyeti ilan edeceğiz' dedim. Orada bulunan arkadaşlar derhal fikrime katıldılar. Yemeği bıraktık. O dakikadan itibaren nasıl hareket edileceği hakkında kısa bir program yaptım ve arkadaşları vazifelendirdim.
Yaptığım programın ve verdiğim talimatın uygulanışını göreceksiniz!
Efendiler, görüyorsunuz ki, cumhuriyet ilanına karar vermek için, Ankara'da bulunan bütün arkadaşlarımı çağırmaya ve onlarla görüşme ve münakaşaya asla lüzum ve ihtiyaç görmedim. Çünkü onların aslında ve tabii olarak benimle bu hususta aynı düşüncede olduklarından şüphe etmiyordum. Halbuki o sırada Ankara'da bulunmayan bazı kimseler yetkileri olmadığı halde, kendilerine haber verilmeden ve fikir ve rızaları alınmadan, cumhuriyetin ilan edilmiş olmasını bize gücenme ve bizden ayrılma vesilesi saydılar.)
O gece…
Gazi Mustafa Kemal Atatürk ve İsmet İnönü 1921 Anayasası'nın bazı maddelerini değiştiren kanun tasarısını hazırladılar.
Ve yola çıkıldı...
İlelebet payidar kalacak yola.
Meclise sunuldu "Teşkilâtı Esasiye Kanununun bâzı mevaddının tadiline dair kanun teklifi”…
Zorlu müzakerelerden geçildi.
Kolay olmadı...
İstemeyen de az değildi.
Kabul edildi…
“Yaşasın Cumhuriyet”.
(1921 Anayasası’nda tadil edilen ve cumhuriyeti ilan eden maddeler nelerdi?..
Madde 1.- Hâkimiyet, bilâkaydüşart Milletindir. İdare usulü halkın mukadderatı bizzat ve bilfiil idare etmesi esasına müstenittir. Türkiye Devletinin şekli Hükümeti Cumhuriyettir.
Madde 2. - Türkiye Devletinin dini, Dinî İslâmdır. Resmî lisanı Türkçedir.
Madde 4.- Türkiye Devleti Büyük Millet Meclisi tarafından idare olunur. Meclis, Hükümetin inkısam ettiği şuabatı idareyi İcra Vekilleri vasıtasiyle idare eder.
Madde 10.- Türkiye Reisicumhuru, Türkiye Büyük Millet Meclisi Heyeti Umumiyesi tarafından ve kendi âzası meyanından bir intihap devresi için intihab olunur. Vazifei Riyaset, yeni Reisicumhurun intihabına kadar devam eder. Tekrar intihap caizdir.
Madde 11.- Türkiye Reisicumhuru Devletin Reisidir. Bu sıfatla lüzum gördükçe Meclise ve Heyeti Vekileye riyaset eder.
Madde 12.-Başvekil Reisicumhur tarafından ve Meclis âzası meyanından intihab olunur. Diğer vekiller, Başvekil tarafından yine Meclis âzası arasından intihab olunduktan sonra heyeti umumiyesi Reisicumhur tarafından Meclisin tasvibine arz olunur. Meclis hali içtimada değilse keyfiyeti tasvip Meclisin içtimaına talik olunur.)
(Yarın devam edeceğiz...
Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün 29 Ekim günü Büyük Millet Meclisi'nde cumhuriyetin ilanı ardından yaptığı konuşma ile.)
Not:Türk Anneler Derneği Kastamonu Şubesi yeni bir projeyi daha hayata geçiriyor...
"Yaşlı Bireyler İçin Yaşam Önderliği, Özel Bireyler İçin Anne Eli Uzatıyoruz".
İçişleri Bakanlığı tarafından destekleniyor proje...
8 ay sürecek.
Adeta bir ordu...
Emek verecek projeye.
Her branşın uzmanları...
El katacak.
Açılış toplantısının Cumhuriyet'in ilanın 101'inci yılı arefesine gelmesi ayrı bir güzel tesadüf oldu...
Cumhuriyet'in yetiştirdiği kadınlar toplum için gönüllülük esasında çalışmayı sürdürüyor.
Emekleri daim...
Eserleri baki olsun.